আৰ.কে. সিনহা
প্ৰায় ৯ বছৰৰ আগৰ সেই দৃশ্যটো নিশ্চয়কৈ স্মৰণীয় আছিল যেতিয়া প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোডীয়ে নিজেই ঝাড়ু লৈ ৰাজধানী দিল্লীৰ ৰাজপথ পৰিষ্কাৰ কৰিছিল। তেওঁৰ পিছে পিছে তেওঁৰ মন্ত্ৰীসভাৰ বহু মন্ত্ৰীৰ পৰা আৰম্ভ কৰি চৰকাৰী বিষয়াৰ সকলো ৰাজপথলৈ ওলাই আহিছিল। ২০১৪ চনত জাতিৰ পিতা মহাত্মা গান্ধীৰ জন্ম বাৰ্ষিকীত প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে স্বচ্ছ ভাৰত অভিযান আৰম্ভ কৰিছিল। দেশৰ স্বচ্ছতাৰ সন্দৰ্ভত চৰকাৰে ইমান গম্ভীৰতা দেখুৱাইছিল বোধহয় স্বাধীন ভাৰতত প্ৰথমবাৰৰ বাবে। যদি নিজে ১৪০ কোটি জনসংখ্যাক প্ৰতিনিধিত্ব কৰা এজন নেতাই ৰাজপথলৈ ওলাই আহে আৰু তাৰ পিছত সাগৰৰ পাৰত আৱৰ্জনা সংগ্ৰহ কৰি ঘূৰি ফুৰিবলৈ ধৰে, তেন্তে স্বচ্ছতাৰ সন্দৰ্ভত দেশ চৰকাৰৰ দৃষ্টিভংগী কি সেয়া বুজাটো একেবাৰে কঠিন নহয়। বছৰ বছৰ ধৰি আমি স্পষ্টভাৱে অনাময়ৰ ক্ষেত্ৰত বহু উল্লেখযোগ্য কৃতিত্ব অৰ্জন কৰিছো। আজি সমগ্ৰ দেশতে চহৰৰ মাজত পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাৰ সন্দৰ্ভত বহু প্ৰতিযোগিতা অনুষ্ঠিত হৈ আছে। ইজনে সিজনক চেৰ পেলাবলৈ তেওঁলোকৰ মাজত প্ৰতিযোগিতা।
প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীয়ে নিজৰ কাৰ্যকালত এতিয়ালৈকে স্বচ্ছতা অভিযানক সৰ্বোচ্চ অগ্ৰাধিকাৰ দিছে। হয়তো এই সেইবাবেই স্বচ্ছ ভাৰত অভিযান আৰম্ভ হোৱাৰ পাছত ভাৰতত স্বচ্ছতাৰ নৱজাগৰণ ঘটিছে। এই অভিযানে কেৱল চহৰসমূহক সজীৱ কৰি তোলাই নহয়, গাঁৱৰ স্বচ্ছতাৰ মনোভাৱো জাগ্ৰত কৰিছে। আমাৰ দেশক পৰিষ্কাৰ কৰি ৰখাৰ সংবেদনশীলতা আৰু অনুভূতি আজি সমগ্ৰ দেশতে দেখা গৈছে। তেওঁ গান্ধীজীৰ গোটেই জীৱনত পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাৰ শিখা উঠাই থাকিল। দক্ষিণ আফ্ৰিকাত থকাৰ সময়ছোৱাত তেওঁ বগা ৰঙৰ বাসিন্দাসকলে ভাৰতীয়সকলৰ পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাৰ অভাৱ আৰু সেয়েহে পৃথকীকৰণৰ প্ৰয়োজন বুলি কৰা দাবীৰ বিৰুদ্ধে যুঁজিবলগীয়া হৈছিল। নাটাল বিধানসভালৈ লিখা এখন মুকলি পত্ৰত গান্ধীয়ে কৈছিল যে পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাৰ মানদণ্ডৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতীয়সকলক ইউৰোপীয়সকলৰ সমান হ’ব পাৰে, যদিহে তেওঁলোকক একে ধৰণৰ মনোযোগ আৰু সুযোগ দিয়া হয়। ১৯১৫ চনত ভাৰতলৈ উভতি অহাৰ লগে লগে তেওঁ স্বাধীনতা লাভৰ কাৰ্যসূচীৰ মূলত স্বচ্ছতাৰ মন্ত্ৰক স্থান দিছিল। গান্ধীজীয়ে ১৯৪১ চনত কংগ্ৰেছ কৰ্মীৰ বাবে গঠনমূলক কাৰ্যসূচী শীৰ্ষক এখন পুস্তিকা প্ৰকাশ কৰে। সেই পুস্তিকাখনত গান্ধীজীয়ে ৰূপৰেখা দাঙি ধৰা আঠাইশটা কাৰ্যসূচীৰ ভিতৰত গাঁৱৰ অনাময় ব্যৱস্থা আছিল ষষ্ঠটো। আন কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ কাৰ্যসূচী আছিল সাম্প্ৰদায়িক ঐক্য, অস্পৃশ্যতা বিলুপ্ত, অৰ্থনৈতিক সমতা, নাগৰিক অবাধ্যতা ইত্যাদি। আজি প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীয়ে গান্ধীজীৰ স্বচ্ছ ভাৰতৰ দৃষ্টিভংগী বাস্তৱায়িত কৰিছে। গান্ধীৰ নামত ৰাজনীতি কৰা যিকোনো কংগ্ৰেছ চৰকাৰে গুৰুত্বও নিদিয়াটো দুৰ্ভাগ্যজনক হ’ব।স্বচ্ছ ভাৰত মিছন এই ন বছৰত গণ আন্দোলনলৈ পৰিণত হৈছে। আজি বেছিভাগ ৰাস্তাই পৰিষ্কাৰ দেখা যায় আৰু ৰাজপথত কোনো জাবৰ-জোঁথৰ দেখা নাযায়। পৰ্যটনস্থলী হওক বা ৰেল ষ্টেচন হওক। পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতা সকলোতে দেখা যায়।
স্বচ্ছ ভাৰত অভিযান (গ্ৰামীণ)ৰ অধীনত দেশে আন এক বৃহৎ সাফল্য লাভ কৰিছে। এতিয়া তিনি-চতুৰ্থাংশ অৰ্থাৎ দেশৰ মুঠ গাঁৱৰ ৭৫ শতাংশই অ’ডিএফ প্লাছৰ মৰ্যাদা লাভ কৰিছে। কঠিন বা তৰল আৱৰ্জনা ব্যৱস্থাপনা ব্যৱস্থা ৰূপায়ণ কৰাৰ সময়ত মুকলি শৌচমুক্ত (অ’ডিএফ) মৰ্যাদা বজাই ৰখা গাঁও হ’ল অ’ডিএফ প্লাছ। আজিলৈকে ৪.৪৩ লাখতকৈ অধিক গাঁৱে নিজকে অ’ডিএফ প্লাছ ঘোষণা কৰিছে। যদি আমি সেই ৰাজ্যসমূহৰ কথা কওঁ যিবোৰে ১০০ শতাংশ অ’ডিএফ প্লাছ গাঁও লাভ কৰিছে, সেইবোৰ হ’ল – আন্দামান আৰু নিকোবৰ দ্বীপপুঞ্জ, দাদৰা আৰু নগৰ হাভেলী, গোৱা, গুজৰাট, হিমাচল প্ৰদেশ, জম্মু আৰু কাশ্মীৰ, কৰ্ণাটক, কেৰালা, লাডাখ, পুডুচেৰী, ছিকিম, তামিল নাডু, তেলেংগানা আৰু ত্ৰিপুৰা। ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহৰ ভিতৰত – আন্দামান আৰু নিকোবৰ দ্বীপপুঞ্জ, দাদৰা নগৰ হাভেলী আৰু দমন ডিউ, জম্মু-কাশ্মীৰ আৰু ছিকিমত ১০০ শতাংশ অ’ডিএফ প্লাছ মডেল গাঁও আছে। এই ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলসমূহে অ’ডিএফ প্লাছৰ মৰ্যাদা লাভৰ ক্ষেত্ৰত যথেষ্ট অগ্ৰগতি লাভ কৰিছে আৰু এই মাইলৰ খুঁটিত উপনীত হোৱাত তেওঁলোকৰ প্ৰচেষ্টাই গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে। এইবাৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীয়ে আৰম্ভ কৰা স্বচ্ছ ভাৰত অভিযানৰ ৯ বছৰীয়া কাম সম্পূৰ্ণ হৈছে। স্বচ্ছ ভাৰত অভিযানৰ দ্বিতীয় পৰ্যায়তে দেশখনে অ’ডিএফৰ পৰা অ’ডিএফ প্লাছলৈ স্থানান্তৰিত হোৱাৰ বাবে ৭৫ শতাংশ অ’ডিএফ প্লাছ গাঁৱৰ সাফল্য ভাৰতৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ মাইলৰ খুঁটি। স্বচ্ছ ভাৰত মিছনে নগৰায়নৰ প্ৰত্যাহ্বানসমূহ সমাধানৰ পথ দেখুৱাইছে। কঠিন আৱৰ্জনাসমূহৰ বৈজ্ঞানিক প্ৰক্ৰিয়াকৰণ আৰু ফলপ্ৰসূ কঠিন আৱৰ্জনা ব্যৱস্থাপনাৰ বাবে পুৰণি ডাম্পছাইটৰ জৰাজীৰ্ণ অৱস্থা উন্নত কৰাৰ ক্ষেত্ৰতো বহু গুৰুত্ব দিয়া হৈছে। ইয়াৰ দ্বাৰা ২০৩০ চনৰ বহনক্ষম উন্নয়নৰ লক্ষ্যত উপনীত হোৱাতো সহজ হ’ব।
ইয়াত সেই ছাফাই মিত্ৰসকলৰ কথা উল্লেখ কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ, যিসকলৰ কান্ধত ইয়াৰ কাৰ্যকৰীকৰণৰ বাবে এক বৃহৎ দায়িত্ব আছে। এই ন বছৰত ছাফাই মিত্ৰই লিখিছে সফলতাৰ এক নতুন অধ্যায়। চফাই মিত্ৰক সুৰক্ষিত আৰু সুস্থ কৰি ৰখাৰ লগতে উন্নত জীৱন-যাপনৰ পৰিস্থিতি আৰু জীৱিকাৰ বিকল্প প্ৰদানৰ বাবে চৰকাৰে উদ্যোগ লৈছে। মেনহ’লক মেচিনৰ ফুটালৈ ৰূপান্তৰিত কৰাৰ দিশত প্ৰতিশ্ৰুতিবদ্ধ কাম কৰা হৈছে। ইয়াৰ বাবে বহু চহৰত অভূতপূৰ্ব পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰা হৈছে। ছাফাই মিত্ৰসকলে এতিয়া বোকা আঁতৰোৱা সঁজুলিৰ পৰা আৰম্ভ কৰি আধুনিক মেচিন ব্যৱহাৰ কৰিছে। প্ৰায় ২৫ শতাংশ চহৰত ইতিমধ্যে পৰ্যাপ্ত পৰিমাণৰ এনে সঁজুলি উপলব্ধ আছিল, যিবোৰৰ সঠিক ব্যৱহাৰ কৰা হোৱা নাছিল। কিন্তু, এতিয়া আৱৰ্জনা ব্যৱস্থাপনাৰ বাবে বৈজ্ঞানিক পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। এফ ডি (এজেন্স ফ্ৰান্সেজ ডি ডেভেলপমেণ্ট) আৰু উদ্যোগ আৰু আভ্যন্তৰীণ বাণিজ্য প্ৰসাৰ বিভাগ (ডিপিআইআইটি)ৰ সহযোগত এটা ‘চেনিটেচন ষ্টাৰ্টআপ চেলেঞ্জ’ও আৰম্ভ কৰা হয় যাতে অঞ্চলটোৰ উন্নয়ন ষ্টাৰ্টআপ আৰু উদ্যোগীসকলৰ বাবে এক উন্নত পৰিৱেশ সৃষ্টি হয়। আৱৰ্জনা ব্যৱস্থাপনাত অতিৰিক্ত ষ্টাৰ্টআপক প্ৰচাৰৰ বাবে চৰকাৰে আই আই টি কানপুৰৰ সহযোগত মুঠ ৭৫টা ষ্টাৰ্টআপক পুঁজিৰ সহায় আগবঢ়োৱাৰ পৰিকল্পনা কৰিছে। মূলতঃ প্ৰতিযোগিতামূলক নিৰীক্ষণৰ আহিলা হিচাপে ডিজাইন কৰা আৰু স্বচ্ছ সুৰক্ষা ২০১৬ত প্ৰৱৰ্তন কৰা এইখনৰ উদ্দেশ্য আছিল চহৰসমূহক দ্ৰুত প্ৰতিযোগিতামূলক পদ্ধতিৰে বহনক্ষম অনাময় আৰু আৱৰ্জনা ব্যৱস্থাপনা লাভ কৰাত সহায় কৰা। বৰ্তমান ইয়াৰ ৮ম সংস্কৰণত ই প্ৰায় ৪৫০০ নগৰীয়া স্থানীয় সংস্থাক সামৰি লৈছে। বছৰ বছৰ ধৰি মিছনে সৰ্বাংগীন অনাময় ব্যৱস্থাকো সক্ষম কৰি তুলিছে আৰু ‘অস্বচ্ছতাত মহিলাসকলৰ পৰা অনাময় ক্ষেত্ৰত মহিলা নেত্ৰীলৈ’ দৃষ্টিভংগীৰ দ্ৰুত পৰিৱৰ্তন ঘটাইছে। নাৰী শক্তিৰ বহুমুখী অৱদানে স্বচ্ছ ভাৰত অভিযানক আৰু অধিক শক্তিশালী কৰি তুলিছিল। চাওকচোন, মুঠতে ক’ব পাৰি যে পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাৰ সন্দৰ্ভত এক সজাগতা সৃষ্টি হৈছে। এইটো কোনো স্বাভাৱিক কথা নহয়। অন্যথা এই গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়টো আগতে কেতিয়াও কোনো গুৰুত্ব দিয়া হোৱা নাছিল।