এটা জাতিৰ ভাষা সংস্কৃতিৰ উত্তৰণ আৰু প্ৰসাৰৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ অনুষ্ঠান হৈছে সাহিত্য সভা। এনে এক মহৎ উদ্দেশ্যেৰেই ১৯৮১ চনৰ ২৫ জুলাইত প্ৰতিষ্ঠা লাভ কৰিছিল তিৱা মাথনলাই তখ্ৰাই। তখ্ৰাৰ প্রথমখন সাধাৰণ অধিৱেশন অনুষ্ঠিত হৈছিল ১৯৮৫ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত মৰিগাঁও জিলাৰ এজাৰবাৰীত। ৮০ দশকত প্ৰতিষ্ঠা লাভ কৰা মাথনলাই তখ্ৰাই সম্প্রতি আজিৰ তাৰিখত জনগোষ্ঠীটোৰ ভাষা- সাহিত্যৰ উত্তৰণৰ হকে বিভিন্ন কাৰ্যপন্থা হাতত লৈ আহিছে। নতুন নতুন তিৱা গ্ৰন্থ প্ৰণয়নেৰে তিৱা সাহিত্যৰ ভড়াল চহকী কৰি আহিছে। বৰ্তমান সময়ত তিৱা মাথনলাই তখ্ৰাৰ অন্তৰ্গত কাৰ্বি আংলং, মৰিগাঁও, নগাওঁ, ধেমাজি, কামৰূপ, গুৱাহাটী মহানগৰ, হোজাই, গোলাঘাটক লৈ মুঠ ৮ খন জিলা সমিতি আৰু এখন মেঘালয় ৰাজ্যিক সমিতি আছে। উক্ত জিলাসমূহৰ অন্তৰ্গত বিভিন্ন শাখা সমিতিসমূহ আছে। তখ্ৰাৰ প্ৰতিষ্ঠাপক সভাপতি আছিল প্ৰয়াত উদ্ধৱ চন্দ্ৰ সেনাপতি আৰু সাধাৰণ সম্পাদক প্ৰয়াত স্বাধীন বৰদলৈ। তখ্ৰাৰ বৰ্তমানৰ সভাপতি- সম্পাদক ৰূপে দীপেন্দ্ৰ নাথ বৰদলৈ আৰু ডo বিদ্যুৎ বিকাশ সেনাপতিয়ে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰি আছে। আমাৰ এই লেখাৰ জৰিয়তে তিৱা মাথনলাই তখ্ৰাৰ জন্মলগ্নৰে পৰা সাম্প্ৰতিক সময়লৈকে সামান্য আভাষ দিয়াৰ চেষ্টা কৰিছো।
তিৱা ভাষা সংস্কৃতিৰ দুৰ্যোগৰ সময়ত এচাম ভাষা সংস্কৃতি হিতৈষী লোকৰ প্ৰচেষ্টাত প্ৰথমে ১৯৮০ চনত “ তিৱা ভাষা উন্নয়ন সমিতি ” নামেৰে সংগঠনৰ জন্ম হৈছিল। পৰৱৰ্তী সময়ত বহু পৰ্যালোচনাৰ অন্তত ১৯৮১ চনৰ ২৫ আৰু ২৬ জুলাইত মৰিগাঁও জিলাৰ শিলচাং মধ্য ইংৰাজী বিদ্যালয় প্ৰাংগনত অনুষ্ঠিত হোৱা আলোচনা চক্ৰৰ জৰিয়তে “ তিৱা ভাষা উন্নয়ন সমিতি “ নামৰ পৰিৱৰ্তে তিৱা মাথনলাই তখ্ৰা অৰ্থাৎ তিৱা সাহিত্য সভা ৰূপে প্ৰতিষ্ঠিত হয়। তখ্ৰাৰ প্ৰতিষ্ঠাপক সভাপতি হিচাপে প্ৰয়াত উদ্ধৱ চন্দ্ৰ সেনাপতি আৰু সাধাৰণ সম্পাদক হিচাপে স্বাধীন বৰদলৈয়ে দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰে। ১৯৮৫ চনত তখ্ৰাৰ প্রথমখন সাধাৰণ অধিৱেশন অনুষ্ঠিত হয় মৰিগাঁও জিলাৰ এজাৰবাৰীত। ৮, ৯ আৰু ১০ ফেব্ৰুৱাৰীত এজাবাৰীৰ উষা বৰত ক্ষেত্ৰত বৰতৰ গীত আৰু বিভিন্ন তিৱা কৃষ্টি সংস্কৃতিৰ সমাহাৰেৰে উদযাপিত হয় তখ্ৰাৰ প্রথমখন সাধাৰণ অধিৱেশন। প্ৰয়াত উদ্ধৱ চন্দ্ৰ সেনাপতিক পুনৰবাৰ সভাপতি আৰু তিৱা নেতা, সাহিত্যিক নাৰায়ণ কুমাৰ ৰাডুকাকতিক সাধাৰণ সম্পাদক হিচাপে সভাই দ্বায়িত্ব অৰ্পণ কৰে। বিভিন্ন কাৰণবশত: সুদীৰ্ঘ ১০ বছৰৰ পাচত তিৱা জাতীয় আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত ১৯৯৫ চনত অনুষ্ঠিত হয় তখ্ৰাৰ দ্বিতীয়খন সাধাৰণ অধিৱেশন। ৩১ মাৰ্চ, ১, ২ এপ্ৰিলত ৰজা ৰহচিং ক্ষেত্ৰত সদৌ তিৱা ছাত্ৰ সন্থা, তিৱা সাংস্কৃতিক সমাজৰ সহযোগত তিৱা ভাষা সাহিত্যক গতি প্ৰদানৰ লক্ষ্যৰে উলহ মালহেৰে অধিৱেশনখনিৰ সমাপন ঘটে। পৰৱৰ্তী কাৰ্যকালৰ বাবে জাতীয় নেতা তথা সাহিত্যিক তুলসী বৰদলৈ আৰু সাহিত্যক মহেশ্বৰ পাটৰক সভাপতি- সাধাৰণ সম্পাদকৰ দায়িত্ব প্ৰদান কৰে। তখ্ৰাৰ তৃতীয় সাধাৰণ অধিৱেশনখন ১৯৯৭ চনৰ ৪, ৫ আৰু ৬ এপ্ৰিলত নগাওঁ জিলাৰ বাৰপূজীয়াত শ্বহীদ হেমৰাম পাতৰ ক্ষেত্ৰত অনুষ্ঠিত হয়। উক্ত অধিৱেশনখনি তিৱা ভাষাৰ বাবে এক ঐতিহাসিক অধিৱেশন ৰূপে চিহ্নিত। যিহেতু ৫ এপ্ৰিল তাৰিখে অসম চৰকাৰৰ আমন্ত্ৰণ মৰ্মে তদানিন্তন মুখ্যমন্ত্ৰী প্ৰফুল্ল কুমাৰ মহন্তৰ সৈতে মাথনলাই তখ্ৰা আৰু তিৱা জাতীয় সংগঠনৰ মুৰব্বীসকলৰ মাজত ‘ তিৱা ভাষা সংস্কৃতি বিষয়ত এক আলোচনা অনুস্থিত হয়। উক্ত আলোচনাৰ অন্তত ‘তিৱা ভাষা আৰু লিপি চুক্তি ’ স্বাক্ষৰিত হয়। এই চুক্তিৰ দ্বাৰা তিৱা ভাষাই ৰোমান লিপিৰে মান্যতা লাভ কৰে। উক্ত চুক্তিত ৫১ শতাংশ তিৱা ভাষী ছাত্ৰ ছাত্ৰী থকা প্ৰাথমিক বিদ্যালয়ত তিৱা ভাষা প্ৰৱৰ্তন আৰু ভাষা শিক্ষক নিযুক্তি বিষয়টো সন্নিৱিষ্ট আছিল। কিন্তু দুৰ্ভাগ্যৰ বিষয় শিক্ষক নিযুক্তি বিষয়টো মাথো চুক্তিয়েই হৈ থাকিল। উক্ত অধিৱেশনত পুনৰবাৰ তুলসী বৰদলৈয়ে সভাপতি আৰু ৰত্নকান্ত বৰদলৈয়ে নতুন সাধাৰণ সম্পাদক হিচাপে দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰে। গ্ৰন্থ উন্মোচনী সভাত উপস্থিত থাকি অসমৰ স্বনামধন্য কবি নীলমণি ফুকনে মন্তব্য আগ বঢ়াইছিল “তিৱা সাহিত্য সভাই তৃতীয় অধিৱেশনত ভৰি থৈয়েই ইমানবোৰ গ্ৰন্থ প্ৰকাশ কৰাত মই অদূৰ ভবিষ্যতৰ তিৱা সাহিত্য জগতৰ সোণালী ৰেঙনি দেখিছো।”
তখ্ৰাৰ চতুৰ্থ সাধাৰণ অধিৱেশন ২০০০ চনৰ ৭, ৮ আৰু ৯ এপ্ৰিলত মৰিগাঁও জিলাৰ বৈদ্যবড়ী (দীঘলড়ী) ত অনুষ্ঠিত হয়। উক্ত অধিৱেশনৰ মুখপত্ৰ থুৰাঙৰ সহিতে স্মৃতিগ্ৰন্থ ‘চনাইনে তিহান্দ’ আৰু অন্যান্য গ্ৰন্থসমূহ প্ৰকাশ পায়। উক্ত অধিবেশনত বকুলবন বঁটা প্ৰাপক সাহিত্যিক বলাইৰাম সেনাপতি সভাপতি আৰু মহেশ্বৰ পাটৰ সাধাৰণ সম্পাদক ৰূপে নিৰ্বাচিত হয়। তখ্ৰাৰ পঞ্চম সাধাৰণ অধিবেশনখন অনুষ্ঠিত হয় ২০০২ চনত কাৰ্বি আংলং জিলাৰ উলুখুঞ্জীত। ৰাজা সুতুৰচিং ক্ষেত্ৰত ৮, ৯ আৰু ১০ মাৰ্চত অনুষ্ঠিত অধিৱেশনখনিত পৰৱৰ্তী কাৰ্যকালৰ বাবে তুলসী বৰদলৈক তৃতীয়বাৰৰ বাবে সভাপতি আৰু জাতীয় নেতা ডিo উফিং মাছলাইক সাধাৰণ সম্পাদক হিচাপে নিৰ্বাচিত কৰে। মুখপত্ৰ থুৰাং আৰু স্মৃতিগ্ৰন্থ ‘ থুৰি’ ৰ সহিতে কেইবাখনো গ্ৰন্থ প্ৰকাশ পায়। তখ্ৰাৰ ষষ্ঠ সাধাৰণ অধিৱেশনখনি ২০০৪ চনত আমচৈত অনুষ্ঠিত হয়। মা বসুন্ধৰি ক্ষেত্ৰত ২৬, ২৭, ২৮ আৰু ২৯ ফেব্ৰুৱাৰীত অনুষ্ঠিত অধিৱেশনৰ মুকলি সভাত উপস্থিত থাকি তদানীন্তন মুখ্যমন্ত্ৰী তৰুণ গগৈয়ে তিৱা জাতিৰ ভাষা- সংস্কৃতি, পৰম্পৰাৰ ভূয়শী প্ৰশংসা কৰে। ভাষণ প্ৰসংগত ৫০ জন ভাষা শিক্ষক নিযুক্তিৰ আশ্বাস দিয়ে যদিও সেয়া বাস্তৱত হৈ নুঠিল। পৰৱৰ্তী কাৰ্যকালৰ বাবে বিশিষ্ট সাহিত্যিক গণেশ চন্দ্ৰ সেনাপতিক সভাপতি অৰু ডিo উফিং মাচলাইক পুনৰ সাধাৰণ সম্পাদকৰূপে দায়িত্ব অৰ্পণ কৰা হয়। ২০০৬ চনত তখ্ৰাৰ সপ্তম সাধাৰণ অধিৱেশনখন অনুষ্ঠিত হয় কামৰূপ জিলাৰ ডিমৰীয়াত। ৯, ১০, ১১ আৰু ১২ মাৰ্চত ডুমৰা ফাটাৰ ক্ষেত্ৰত অনুষ্ঠিত অধিৱেশনখনিৰ মুখপত্ৰ থুৰাং আৰু স্মৃতিগ্ৰন্থ ‘ চাং খৰলা’ ৰ লগতে মুঠ ১২ খন গ্ৰন্থ প্ৰকাশ পায়। এই অধিবেশনত গণেশ চন্দ্ৰ সেনাপতিক পুনৰ সভাপতি আৰু জাতীয় নেতা ৰবাৰ্ট লুম্ফুইক সাধাৰণ সম্পাদক হিচাপে সভাই নিৰ্বাচিত কৰে। কিন্তু সভাপতিৰ কাৰ্যকালৰ সময়তেই গণেশ সেনাপতি পৰলোকপ্ৰাপ্তি হোৱাত উপসভাপতি মহেশ্বৰ পাটৰে সভাপতিৰ দায়িত্ব পালন কৰে। তখ্ৰাৰ অষ্টম সাধাৰণ অধিবেশনখনি অনুষ্ঠিত হয় ২০০৮ চনৰ ২৬, ২৭ আৰু ২৮ ডিচেম্বৰত মৰিগাঁও জিলাৰ এজাৰবাৰীত। স্বৰ্গীয় তলৌ কোঁৱৰ ক্ষেত্ৰত অনুষ্ঠিত অধিবেশন খনিত মুখপত্ৰ আৰু স্মৃতিগ্ৰন্থ ‘ খুংগৰী ‘ৰ লগতে অন্য গ্ৰন্থৰ প্ৰকাশ হয়। মহেশ্বৰ পাটৰে সভাপতি আৰু ৰবাৰ্ট লুম্ফুইয়ে পুনৰ সভাপতি আৰু সাধাৰণ সম্পাদকৰ দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰে। তখ্ৰাৰ নৱম সংখ্যক অধিৱেশন অনুষ্ঠিত হয় ২০১৩ চনৰ ৫, ৬ আৰু ৭ এপ্ৰিলত মেঘালয়ৰ অন্তৰ্গত ৰিভয় জিলাৰ আমজঙত। মেঘালয়ৰ তিৱা ৰাইজৰ উচ্চাস উদ্দীপনাৰ মাজত ‘ লেমৰা ক্ষেত্ৰ’ ত অনুষ্ঠিত অধিৱেশনখনত মুখপত্ৰ আৰু স্মৃতিগ্ৰন্থ ‘ লেমৰা ’ প্ৰকাশ পায়। উক্ত অধিবেশনখনত বিশিষ্ট শিল্পী লালচিং মাদাৰ আৰু শিল্পী ডo বিদ্যুৎ বিকাশ সেনাপতিয়ে সভাপতি আৰু সাধাৰণ সম্পাদক হিচাপে দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰে। তখ্ৰাৰ দশম সাধাৰণ অধিবেশনখন ২০১৬ চনত মৰিগাঁও জিলাৰ বৰচিলাত অনুষ্ঠিত হয়। ১৮, ১৯ আৰু ২০ মাৰ্চত সোনাইপৰীয়া সমন্বয় ক্ষেত্ৰত অনুষ্ঠিত অধিৱেশনখনিত পুনৰবাৰ লালচিং মাদাৰ আৰু ডo বিদ্যুৎ বিকাশ সেনাপতিক সভাপতি আৰু সাধাৰণ সম্পাদক হিচাপে ৰাখি সমিতি গঠন কৰা হয়। তখ্ৰাৰ একাদশ সাধাৰণ অধিৱেশন অনুষ্ঠিত হয় ২০১৯ চনৰ ১, ২ আৰু ৩ ফেব্ৰুৱাৰীত পশ্চিম কাৰ্বি আংলং জিলাৰ উমচুৱাইত। পাহাৰৰ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ মাজত বলাখঙৰ ক্ষেত্ৰত অনুষ্ঠিত অধিৱেশনত অভিলেখ সংখ্যক ৰাইজৰ উপস্থিতি পৰিলক্ষিত হয়। মুখপত্ৰৰ লগতে স্মৃতিগ্ৰন্থ ‘আমচা’ আৰু অন্যান্য গ্ৰন্থসমূহ প্ৰকাশ পায়। পূৰ্বৰ সভাপতি সম্পাদককে বাহাল ৰাখি দুই এক পদবীৰ সাল সলনিৰে সমিতি গঠন কৰা হয়।
যোৱা ২০২২ চনৰ ২৫, ২৬, ২৭ আৰু ২৮ ফেব্ৰুৱাৰীত নগাওঁ জিলাৰ বাৰোপুজীয়াত তখ্ৰাৰ দ্বাদশ সাধাৰণ অধিবেশনৰ অনুষ্ঠিত কৰা হয়। অধিবেশনৰ মুকলি সভাত উপস্থিত থাকি অসমৰ মুখ্যমন্ত্ৰী ডo হিমন্ত বিশ্বশৰ্মাই নতুন শিক্ষা নীতি ২০২০ ৰ মতে মাতৃভাষাৰ শিক্ষা প্ৰদানৰ আধাৰত প্ৰাথমিক পৰ্যায়ত তিৱা ভাষাৰ মাধ্যম প্ৰদানৰ আশ্বাস প্ৰদান কৰে। ইতিমধ্যে তখ্ৰাৰ তৰফৰপৰা SCERT ৰ উদ্যোগত পাঠ্যপুথি প্ৰণয়নৰ কৰ্মসূচীও সম্পন্ন হোৱা পৰিলক্ষিত হৈছে। তিৱা ৰাইজ আশাবাদী, অতি শীঘ্ৰে নতুন শিক্ষা বৰ্ষৰে পৰা তিৱাসকলৰ দীৰ্ঘদিনীয়া দাবী তিৱা ভাষাৰ মাধ্যম প্ৰদান বিষয়টো সমাধান হব। দ্বাদশ অধিবেশনখনিত মুখপত্ৰ থুৰাং, স্মৃতিগ্ৰন্থ খিদ্ৰিচং সহিতে মুঠ ২৫ খন গ্ৰন্থ প্ৰকাশ পায়। উক্ত অধিবেশনত পূৰ্বৰ উপ সভাপতি দীপেন্দ্র নাথ বৰদলৈক নতুন সভাপতি, পূৰ্বৰ সাধাৰণ সম্পাদক ডo বিদ্যুৎ বিকাশ সেনাপতিক পুনৰ সাধাৰণ সম্পাদক, পূৰ্বৰ উপসভাপতি শৰৎ চন্দ্ৰ পাটৰ আৰু যোগেশ্বৰ বৰদলৈক উপসভাপতি হিচাপে লৈ সমিতি গঠন কৰে। তখ্ৰাৰ আগন্তুক ত্ৰয়োদশ অধিবেশন ২০২৫ চনৰ জানুৱাৰী মাহত মৰিগাঁও জিলাৰ ঔজাৰিত অনুষ্ঠিত হব। ইতিমধ্যে প্ৰস্তুতি আৰম্ভ হৈছে।
সম্প্ৰতি তিৱা মাথনলাই তখ্ৰাই নতুন নতুন পদক্ষেপেৰে তিৱা সাহিত্যৰ উত্তৰণত উল্লেখযোগ্য ভুমিকা পালন কৰি আছে। সময়ে সময়ে তিৱা গ্ৰন্থ প্ৰণয়ন, ভাষা চৰ্চা কেন্দ্ৰ স্থাপন, ছাত্ৰ ছাত্ৰীৰ মাজত তিৱা সাহিত্য প্ৰতিযোগিতা, আলোচনা চক্ৰ, সজাগতা সভাৰ দৰে অনুষ্ঠানৰ জৰিয়তে ভাষা সংস্কৃতিৰ বিকাশৰ হকে কাম কৰি আছে। ইয়াৰ মাজতে সাহিত্যিক তথা তখ্ৰাৰ সাহিত্য সম্পাদক হৰচিং খলাৰৰ ২০২৩ চনত সাহিত্য অকাডেমি ভাষা সন্মান বঁটা লাভ কৰা বিষয়টোৱে তিৱা ভাষাৰ বাবে গৌৰৱ কঢ়িয়াই আনিলে। অনাগত সময়ত তিৱা মাথনলাই তখ্ৰাৰ উদ্যোগত তিৱা ভাষা সাহিত্যই অধিক প্ৰচাৰ আৰু প্ৰসাৰতা লাভ কৰিব বুলি আশা কৰিব পাৰি। শেষত তখ্ৰাৰ ৪৪ তম প্ৰতিষ্ঠা দিৱসৰ আজিৰ দিনটোত তিৱা মাথনলাই তখ্ৰাৰ হকে অৱদান আগবঢ়াই যোৱা প্ৰতিজনকে শ্ৰদ্ধা নিবেদন কৰিলো। তিৱা মাথনলাই তখ্ৰা থাং থাও ( তিৱা সাহিত্য সভা দীৰ্ঘজীৱি হওক)।