Food Processing Industry: ভাৰতৰ খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ খণ্ডৰ সম্প্ৰসাৰিত দিগন্ত; অৰ্থনৈতিক শ্ৰীবৃদ্ধিত উল্লেখযোগ্য ভূমিকা

ভাৰত বিশ্বৰ অন্যতম বৃহৎ আৰু দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি পোৱা এক অৰ্থনীতিত(Fastest-growing economies) পৰিণত হৈছে আৰু দেশখনৰ খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ উদ্যোগে(Food Processing Industry) দেশৰ অৰ্থনৈতিক বিকাশ তথা খাদ্য সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰাৰ ক্ষেত্ৰত উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন কৰি আহিছে। দেশখনে কেৱল অভূতপূৰ্ব বৃদ্ধি আৰু উন্নয়নৰ সাক্ষী হোৱাই নহয়, ই এক বৈচিত্ৰ্যময় অৰ্থনীতিৰ দ্বাৰা পৰিচালিত বিশ্বশক্তিৰ কেন্দ্ৰ হিচাপেও আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে।

চৰকাৰৰ প্ৰগতিশীল নীতিগত পদক্ষেপ আৰু হস্তক্ষেপৰ বাবে এই খণ্ডটোৱে শেহতীয়া বছৰবোৰত উল্লেখযোগ্য প্ৰদৰ্শন দেখুৱাইছে । ২০২২-২৩ চনত সমাপ্ত হোৱা বিত্তীয় বৰ্ষলৈকে উৎপাদনৰ ক্ষেত্ৰত সংযোজিত মুঠ মূল্য (Gross Value Added)ত ৭.৬৬% আৰু কৃষিৰ সংযোজিত মুঠ মূল্যত(agricultural GVA) ৮.৪৫% অৰিহণা যোগাইছে।

ভাৰতে চহকী আৰু বৈচিত্ৰ্যময় কৃষি সম্পদেৰে বিশ্বব্যাপী খাদ্য উৎপাদনত এক উল্লেখযোগ্য দেশ হিচাপে থিয় দিছে। গাখীৰ, বাজৰা, খাদ্য শস্য, ফল-মূল, শাক-পাচলি, চাহ, মাছৰ দৰে কেইবাটাও খাদ্য সামগ্ৰীৰ সৰ্বাধিক উৎপাদক হোৱাৰ লগতে ভাৰতে খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ উদ্যোগৰ বাবে এক শক্তিশালী ভেটি গঢ়ি তুলিছে। ভাৰতৰ কৃষি খাদ্য ৰপ্তানি ২০২৩-২৪ বিত্তীয় বৰ্ষত আকৰ্ষণীয় ৪৬.৪ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰলৈ বৃদ্ধি পাইছে, যিয়ে এই খণ্ডৰ দ্ৰুত বৃদ্ধি আৰু বৃদ্ধি পোৱা বিশ্ব প্ৰভাৱক উজ্জ্বল কৰি তুলিছে।মুঠ কৃষি খাদ্য ৰপ্তানিত প্ৰচেছড খাদ্যৰ অংশ ২০১৪-১৫ চনত ৪.৯০ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰৰ পৰা ২০২৩-২৪ চনত ১০.৮৮ বিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰলৈ বৃদ্ধি পাইছে।

ভাৰতৰ খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ খণ্ডৰ ভিতৰত সুযোগসমূহ বিশাল আৰু বৈচিত্ৰ্যময়, প্ৰতিটো উপখণ্ডই অনন্য বৃদ্ধিৰ সম্ভাৱনা প্ৰকট কৰিছে। প্ৰযুক্তিৰ আগমনে উদ্যোগটোত বৈপ্লৱিক পৰিৱৰ্তন আনিছে, যাৰ ফলত খাদ্য সুৰক্ষা, পেকেজিং, লজিষ্টিক, আৰু যোগান শৃংখল ব্যৱস্থাপনাৰ ক্ষেত্ৰত উন্নতি সম্ভৱ হৈছে। ই-কমাৰ্চৰ উত্থানে আৰু ৰেডি টু ইট আৰু সুবিধাজনক খাদ্যৰ বৰ্ধিত চাহিদাই বৃদ্ধিৰ নতুন পথ আৰু অধিক প্ৰশস্ত কৰি দিছে, যাৰ ফলত বিনিয়োগকাৰী আৰু উদ্যোগী উভয়ৰে বাবে এয়া লাভজনক হৈ পৰিছে।

খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ উদ্যোগ মন্ত্ৰালয়ে(Ministry of Food Processing Industries) বিভিন্ন আঁচনি আৰু পদক্ষেপ ৰূপায়ণ কৰিছে, যিবোৰে ৰূপান্তৰক আগুৱাই নিয়া আৰু এক শক্তিশালী পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ পোষকতা কৰাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে। এই পৰিৱেশ তন্ত্ৰই ক্ষুদ্ৰ, মজলীয়া আৰু বৃহৎ উদ্যোগসমূহৰ মাজত উদ্ভাৱন, বিনিয়োগ আৰু অন্তৰ্ভুক্তিক উৎসাহিত কৰিছে। ফ্লেগশ্বিপ আঁচনি প্ৰধানমন্ত্ৰী কিষাণ সম্পাদ যোজনা(Pradhan Mantri Kisan Sampada Yojana)ই ফাৰ্ম গেটৰ পৰা খুচুৰা বিপণীলৈকে সুদক্ষ যোগান শৃংখল ব্যৱস্থাপনাৰে আধুনিক আন্তঃগাঁথনি গঢ়ি তোলাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে। এই প্ৰচেষ্টাসমূহে শস্য চপোৱাৰ পিছৰ লোকচান কম কৰাই নহয়, ৰপ্তানিৰ সম্ভাৱনাও যথেষ্ট বৃদ্ধি কৰিছে। ইয়াৰ উপৰি উৎপাদন সংযুক্ত উদগনিমূলক আঁচনি (পিএলআইএছ) ভাৰতৰ খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ উদ্যোগৰ বৃদ্ধি আৰু প্ৰতিযোগিতামূলক ক্ষমতা বৃদ্ধিৰ বাবে এক বৃহৎ প্ৰচেষ্টাক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।আৰ্থিক যোগান ধৰাৰ বাবে মন্ত্ৰালয়ে কেন্দ্ৰীয় পৃষ্ঠপোষকতাত “ক্ষুদ্ৰ খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ উদ্যোগৰ পিএম আনুষ্ঠানিককৰণ আঁচনি”ও(Production Linked Incentive Scheme) ৰূপায়ণ কৰি আছে , দেশত ক্ষুদ্ৰ খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ উদ্যোগ স্থাপন / উন্নীতকৰণৰ বাবে কাৰিকৰী আৰু ব্যৱসায়িক দিশত সহায় হৈছে।

বিশ্বৰ খাদ্যৰ জগতত ভাৰত: বিশ্বব্যাপী ভাৰতৰ খাদ্য প্ৰদৰ্শনৰ সুবিধা(World Food India 2024)

খাদ্য সংসাধন উদ্যোগ মন্ত্ৰালয়ে ধাৰণা কৰা বিশ্বৰ খাদ্যৰ জগতত ভাৰতে ভাৰতৰ বিশ্বব্যাপী খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ কেন্দ্ৰ হোৱাৰ প্ৰতিশ্ৰুতিৰ প্ৰমাণ দাঙি ধৰিবলৈ সক্ষম হৈছে। এই বাৰ্ষিক এক্সট্ৰাভাগাঞ্জাই এক বিশ্বব্যাপী মঞ্চ হিচাপে কাম কৰি আহিছে, ই খাদ্য মূল্য শৃংখলৰ বিভিন্ন খণ্ডৰ অংশীদাৰসকলক একত্ৰিত কৰিছে, সহযোগিতাৰ মনোভাব উন্ন কৰিছে, জ্ঞান বিনিময়ক উৎসাহিত কৰিছে আৰু ভাৰতক বিশ্বব্যাপী খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণৰ শক্তিশালী প্ৰতিষ্ঠান হোৱাৰ গৌৰৱ অৰ্জনৰ দিশত আগুৱাই লৈ গৈছে।

১৯ – ২২ ছেপ্টেম্বৰ ২০২৪ তাৰিখে নতুন দিল্লীৰ ভাৰত মণ্ডপমত অনুষ্ঠিত হ’ব এই অনুষ্ঠান। পূৰ্বৰ সংস্কৰণসমূহৰ সফলতাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি এই বছৰৰ অনুষ্ঠানটোৱে নেটৱৰ্কিং আৰু সহযোগিতাৰ বাবে অতুলনীয় সুযোগ প্ৰদান কৰি বৃহৎ আৰু অধিক প্ৰভাৱশালী হোৱাৰ লক্ষ্য আগত ৰাখিছে। মন্ত্ৰালয়ে(MoFPI) বিশ্ব বিনিয়োগকাৰী, ব্যৱসায়িক নেতা, খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ কোম্পানী, ৰপ্তানিকাৰক, আমদানিকাৰক, উদ্ভাৱক, আৰু চৰকাৰী প্ৰতিনিধিসকলক এই সন্মানীয় অনুষ্ঠানত যোগদান কৰিবলৈ আৰু ভাৰতৰ বৃহৎ খাদ্য বজাৰ আৰু অৰ্থনৈতিক সুযোগসমূহৰ লাভ অৰ্জন কৰিবলৈ আমন্ত্ৰণ জনাইছে।

ৱৰ্ল্ড ফুড ইণ্ডিয়া ২০২৪ত পেট ফুড, হ’ৰেকা (হোটেল, ৰেষ্টুৰেণ্ট, আৰু কেটাৰিং) আৰু পোষ্ট হাৰ্ভেষ্ট মেচিনেৰীকে ধৰি কেইবাটাও নতুন খণ্ডৰ বাবে নিবেদিত বিশেষ Zone থাকিব। এই সংযোজনসমূহে খাদ্য উদ্যোগৰ বিকশিত পৰিৱেশক প্ৰতিফলিত কৰিব আৰু ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে বিভিন্ন বিনিয়োগ তথা উদ্ভাৱনক আকৰ্ষণ কৰা ।

এই অনুষ্ঠানত উদ্যোগৰ অংশীদাৰসকলৰ মাজত জ্ঞান তথা অভিজ্ঞতাৰ বিনিময় আৰু সহযোগিতাৰ সুবিধাৰ বাবে ডিজাইন কৰা বিষয়ভিত্তিক অধিবেশনৰ শৃংখলা আয়োজন কৰা হ’ব। মূল বিষয়সমূহৰ ভিতৰত থাকিব বহনক্ষম পেকেজিং প্ৰযুক্তি, আৱৰ্জনা কম কৰা, মূল্য সৰ্বাধিক কৰা, খাদ্য আৰু বাণিজ্যত বৈপ্লৱিক পৰিৱৰ্তন কৰা আদি । এই অধিবেশনসমূহে বিশেষজ্ঞসকলৰ বাবে প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ, উত্তম পদ্ধতিসমূহৰ বিষয়ে ভাগ-বতৰা কৰিবলৈ আৰু বহনক্ষম বৃদ্ধিৰ বাবে কৌশলসমূহ অন্বেষণ কৰিবলৈ এক মঞ্চ প্ৰদান কৰিব।

সমান্তৰালভাৱে ৰিভাৰ্ছ বায়াৰ চেলাৰ মিটে(Reverse Buyer-Seller Meet) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ক্ৰেতা আৰু ভাৰতীয় বিক্ৰেতাৰ মাজত প্ৰত্যক্ষ পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া-কলাপ সক্ষম কৰিব, বজাৰত প্ৰৱেশ বৃদ্ধি কৰিব আৰু নতুন অংশীদাৰিত্ব গঢ়ি তুলিব।

এই বিষয়সমূহৰ উপৰি ভাৰতীয় খাদ্য সুৰক্ষা আৰু মান কৰ্তৃপক্ষই আয়োজন কৰা গ্ল’বেল ফুড ৰেগুলেটৰ ছামিট বিশ্ব খাদ্য ভাৰতৰ সমান্তৰালভাৱে আহ্বান কৰাৰ কথা। এই সন্মিলনৰ লক্ষ্য হৈছে খাদ্য সুৰক্ষা, গুণগত মান, আৰু উদ্ভাৱনৰ জটিল সমস্যাসমূহৰ সমাধানৰ বাবে বিশ্ব খাদ্য নিয়ন্ত্ৰকসকলৰ মাজত স্থায়ী আলোচনা আৰু সহযোগিতাৰ মনোভাবক উৎসাহিত কৰা।

খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ উদ্যোগ মন্ত্ৰালয়ে এনে এক সক্ৰিয় আৰু স্থিতিস্থাপক খণ্ডক শক্তিশালী কৰাৰ বাবে প্ৰতিশ্ৰুতিবদ্ধ হৈ আছে, যিয়ে ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক সমৃদ্ধিত অৰিহণা যোগোৱাই নহয়, দেশৰ জনসাধাৰণৰ মংগলো নিশ্চিত কৰিব ।

লেখক : অনিতা প্ৰবীণ
খাদ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ উদ্যোগ মন্ত্ৰালয়ৰ সচিব