ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ তথ্য অনুসৰি ২০১৬ চনৰ ৪ নৱেম্বৰত মূল্যৰ হিচাপত চিআইচি ১৭.৭৪ লাখ কোটি টকাৰ পৰা ২০২২ চনৰ ২৩ ডিচেম্বৰত ৩২.৪২ লাখ কোটি টকালৈ বৃদ্ধি পাইছে৷
৫০০ আৰু ১০০০ টকাৰ উচ্চ মূল্যৰ মুদ্ৰাৰ নোটৰ বিমুদ্ৰাকৰণে দেশৰ প্ৰচলিত মুদ্ৰাৰ ওপৰত কোনো ধৰণৰ লক্ষণীয় প্ৰভাৱ পেলোৱা নাছিল, যিটো ২০১৬ চনৰ ৮ নৱেম্বৰত ঘোষণাৰ পিছত প্ৰায় ৮৩ শতাংশ আকাশলংঘী হৈছিল।
২০১৬ চনৰ ৮ নৱেম্বৰত প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে পুৰণি ১০০০ আৰু ৫০০ টকীয়া বেংকনোটৰ বিমুদ্ৰাকৰণৰ কথা ঘোষণা কৰিছিল আৰু এই অভূতপূৰ্ব সিদ্ধান্তৰ অন্যতম মূল উদ্দেশ্য আছিল ডিজিটেল পেমেণ্টৰ প্ৰসাৰ আৰু ক’লা ধনৰ প্ৰবাহ ৰোধ কৰা।
ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ তথ্য অনুসৰি ২০১৬ চনৰ ৪ নৱেম্বৰত মূল্যৰ হিচাপত চিআইচি ১৭.৭৪ লাখ কোটি টকাৰ পৰা ২০২২ চনৰ ২৩ ডিচেম্বৰত ৩২.৪২ লাখ কোটি টকালৈ বৃদ্ধি পাইছে।
কিন্তু বিমুদ্ৰাকৰণৰ কিছু সময়ৰ পাছতে ২০১৭ চনৰ ৬ জানুৱাৰীত চিআইচিৰ নিম্নতম স্তৰ প্ৰায় ৯ লাখ কোটি টকালৈ দ্ৰুতগতিত হ্ৰাস পায়, যিটো ২০১৬ চনৰ ৪ নৱেম্বৰত ১৭.৭৪ লাখ কোটি টকাৰ প্ৰায় ৫০ শতাংশ।
সেই সময়ত মুঠ নোটৰ প্ৰায় ৮৬ শতাংশ পুৰণি ৫০০/১০০০ বেংক নোট বাতিল হোৱাৰ পিছত যোৱা ছবছৰৰ ভিতৰত এই সংখ্যা আছিল সৰ্বনিম্ন।
২০১৭ চনৰ ৬ জানুৱাৰীৰ তুলনাত চিআইচিয়ে ৩গুণতকৈ অধিক বা ২৬০ শতাংশ জঁপিয়াই পৰাৰ বিপৰীতে ২০১৬ চনৰ ৪ নৱেম্বৰৰ পৰা প্ৰায় ৮৩ শতাংশ জঁপিয়াই পৰিছে।
পুনৰ মুদ্ৰাকৰণৰ গতি বৃদ্ধি পোৱাৰ লগে লগে চিআইচিয়ে সপ্তাহৰ পিছত সপ্তাহ বৃদ্ধি পাই বিত্তীয় বৰ্ষৰ শেষলৈকে শীৰ্ষৰ ৭৪.৩ শতাংশত উপনীত হয়। তাৰ পিছত ২০১৭ চনৰ জুন মাহৰ শেষৰ ফালে বিমুদ্ৰাকৰণৰ পূৰ্বৰ শিখৰৰ প্ৰায় ৮৫ শতাংশ।
বিমুদ্ৰাকৰণৰ ফলত চিআইচি প্ৰায় ৮,৯৯,৭০০ কোটি টকা (২০১৭ চনৰ ৬ জানুৱাৰীলৈকে) হ্ৰাস পোৱাৰ ফলত বেংকিং ব্যৱস্থাৰ সৈতে উদ্বৃত্ত লিকুইডিটি বৃহৎ পৰিমাণে বৃদ্ধি পায়, যিটো নগদ সংৰক্ষিত অনুপাত (পাৰ্ক কৰা জমা ধনৰ শতাংশ) কৰ্তনৰ সমতুল্য আৰ বি আই) প্ৰায় ৯ শতাংশ।
ইয়াৰ ফলত ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ লিকুইডিটি ব্যৱস্থাপনা কাৰ্য্যকলাপত প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি হৈছিল আৰু কেন্দ্ৰীয় বেংকে বেংকিং ব্যৱস্থাত উদ্বৃত্ত লিকুইডিটি শোষণ কৰিবলৈ লিকুইডিটি এডজাষ্টমেণ্ট ফেচিলিটি (এল এ এফ) উইণ্ড’ৰ অধীনত যন্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰিছিল, বিশেষকৈ লিকুইডিটি এডজাষ্টমেণ্ট ফেচিলিটি (এল এ এফ) উইণ্ড’ৰ অধীনত ৰিভাৰ্ছ ৰিপ’ নিলাম।
২০২২ চনৰ ৩১ মাৰ্চৰ শেষত ৩১.৩৩ লাখ কোটি টকাৰ বিপৰীতে ২০২২ চনৰ ২৩ ডিচেম্বৰৰ শেষত চিআইচি ৩২.৪২ লাখ কোটি টকালৈ বৃদ্ধি পাইছে।
বিমুদ্ৰাকৰণৰ পিছৰে পৰা বিমুদ্ৰাকৰণৰ বছৰটো বন্ধ কৰি চিআইচিয়ে বৃদ্ধি পোৱা দেখা গৈছে। ২০১৫ চনৰ ৩১ মাৰ্চৰ শেষত ১৬.৪২ লাখ কোটি টকাৰ পৰা ২০১৬ চনৰ মাৰ্চ মাহৰ শেষত চিআইচি ১৩.১০ লাখ কোটি টকালৈ ২০.১৮ শতাংশ হ্ৰাস পাই ১৩.১০ লাখ কোটি টকা হয়।
বিমুদ্ৰাকৰণৰ পিছৰ বছৰত ই ৩৭.৬৭ শতাংশ জপিয়াই ১৮.০৩ লাখ কোটি টকা হয়, আৰু ২০১৯ চনৰ মাৰ্চৰ শেষত ১৭.০৩ শতাংশ বৃদ্ধি পাই ২১.১০ লাখ কোটি টকা আৰু ২০২০ চনৰ শেষত ১৪.৬৯ শতাংশ বৃদ্ধি পাই ২৪.২০ লাখ কোটি টকা হয়।
বিগত দুবছৰত মূল্যৰ হিচাপত চিআইচিৰ বৃদ্ধিৰ গতি ২০২১ চনৰ ৩১ মাৰ্চত ১৬.৭৭ শতাংশৰ পৰা ২৮.২৬ লাখ কোটি টকালৈ আৰু ২০২২ চনৰ ৩১ মাৰ্চৰ শেষত ৯.৮৬ শতাংশৰ পৰা ৩১.০৫ লাখ কোটি টকালৈ বৃদ্ধি পাইছিল।
সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ প্ৰক্ৰিয়াত ত্ৰুটি নাই বুলি দৃঢ়তাৰে উচ্চতম ন্যায়ালয়ে ৪:১ সংখ্যাগৰিষ্ঠতাৰ ৰায়দানত ২০১৬ চনত চৰকাৰে ১০০০ আৰু ৫০০ টকাৰ নোট বিমুদ্ৰাকৰণৰ সিদ্ধান্তক সমৰ্থন কৰে।
অৰ্থনৈতিক নীতিৰ বিষয়ত যথেষ্ট সংযম থাকিব লাগিব আৰু আদালতে নিজৰ সিদ্ধান্তৰ ন্যায়িক পৰ্যালোচনাৰে কাৰ্যবাহীৰ বুদ্ধিমত্তাৰ ঠাই ল’ব নোৱাৰে বুলি ন্যায়াধীশ এছ এ নাজীৰৰ নেতৃত্বত উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ পাঁচজনীয়া সংবিধান বিচাৰপীঠে কয়।