আমাৰ দেশ ভাৰতবৰ্ষ প্ৰায় দুশ বছৰ কাল ব্ৰিটিছৰ অধীনত আছিল। ব্ৰিটিছৰপৰা স্বাধীনতা আঁজুৰি আনিবলৈ মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত ভাৰতীয় জনতাই যুগান্তকাৰী আন্দোলনৰ সূচনা কৰিছিল। ফলত শ শ লোক নিহত হোৱাৰ লগতে হাজাৰ হাজাৰ লোক ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ নিৰ্যাতনৰ বলি হৈছিল। অৱশেষত আন্দোলনকাৰীসকলৰ ওচৰত সেও মানি ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ১৯৪৭ চনৰ ১৫ আগষ্টত ভাৰতবৰ্ষক দ্বিখণ্ডিত কৰি ভাৰত আৰু পাকিস্থান নামেৰে দুখন ৰাষ্ট্ৰৰ স্বাধীনতা ঘোষণা কৰে। ২৬ জানুৱাৰীৰ এই দিনটোতে Government of India Act (১৯৩৫)ৰ সলনি ১৯৫০ চনত ভাৰতৰ সংবিধান গৃহীত হৈছিল আৰু ভাৰতৰ পৰিচালনাৰ নথিৰূপে পৰিগণিত হৈছিল। ভাৰতৰ সংবিধানখন Constituent Assembly of Indiaই ১৯৪৯ চনৰ ২৬ নৱেম্বৰত অনুমোদন জনাইছিল। ১৯৫০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীৰ দিনটোতে আমাৰ দেশৰ এই গৌৰৱময় পৰিচয়ক আনুষ্ঠানিক ৰূপ দিয়া হৈছিল। সেইদিনা ভাৰত বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ গণৰাজ্য হিচাপে প্ৰতিষ্ঠিত হৈছিল আৰু ভাৰতৰ জনসাধাৰণে, এক সংবিধান প্ৰণয়ন কৰিছিল যি হৈছে সকলোৰে সামূহিক চেতনাৰ এক জীৱন্ত দস্তাবেজ। আমাৰ দেশৰ বৈচিত্ৰ্যময় আৰু সফল গণতন্ত্ৰক সমগ্ৰ বিশ্বতে প্ৰশংসা কৰা হয়। প্ৰতি বছৰে গণতন্ত্ৰ দিৱসত আমি আমাৰ প্ৰাণৱন্ত গণতন্ত্ৰ আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় একত্ৰীকৰণৰ চেতনা উদযাপন কৰো।
আমাৰ সংবিধানখন বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ সংবিধান। আমাৰ ভাৰতবৰ্ষ বিভিন্ন জাতি-ধৰ্ম-বৰ্ণ-ভাষা আৰু বিচিত্র সংস্কৃতিৰ মিলন তীর্থ। সেয়ে ‘লোকে সমস্ত সুখিনা ভৱন্ত’ (সকলো মানুহেই সুখী হওঁক) এই মহানতাৰ ভেঁটিত আমাৰ সংবিধানখন ৰচনা কৰা হৈছে। ১৯৪৯ চনৰ ৬ নৱেম্বৰত ৩৯৫ টা ধাৰা সন্নিৱিষ্ট গণ পৰিষদ সংবিধানখন গ্ৰহণ কৰা হৈছে। আমাৰ সংবিধানৰ এক দীঘলীয়া ইতিহাস আছে। প্রথম বিশ্বযুদ্ধৰ পাছত ভাৰতৰ কেইগৰাকীমান জাতীয়তাবাদী প্রগতিশীল নেতাই সংবিধানৰ কাৰণে প্ৰথম দাবী উত্থাপন কৰিছিল। ফলত ১৯১৯ চনত ‘ভাৰত শাসন আইন’প্ৰণয়ন কৰা হৈছিল। কিন্তু সেই আইনে ভাৰতৰ দুই প্ৰধান সম্প্রদায় হিন্দু-মুছলমানক সন্তুষ্ট কৰিবপৰা নাছিল।
এই আইন প্ৰণয়নৰ পাছত ভাৰতত সহিংসতা দেখা দিছিলি আৰু প্ৰকৃত স্বায়ত্বশাসনৰ দাবীত ব্যাপক আন্দোলন আৰম্ভ হৈছিল। আন্দোলন দমন কৰিবলৈ ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ১৯১৯ চনৰ মাৰ্চ মাহত ‘ৰাওলাট আইন’ পাছ কৰে। এই আইনৰ প্ৰতিবাদত আন্দোলনৰ সূচনা হয় আৰু সেই আন্দোলনৰ চৰম পৰিণতিত জালিয়ানওৱালাবাগ হত্যাকাণ্ড সংঘটিত হয়। বহুদিন পাছত আমাৰ ভাৰতীয় সকলক সন্তুষ্ট কৰাৰ কাৰণে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ১৯৩৫ চনত ‘ভাৰত শাসন আইন’ নামেৰে আইন প্ৰণয়ন কৰি প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ব শাসনৰ ব্যৱস্থা কৰে। ১৯৩৫ চনৰ ভাৰত শাসন আইন ভাৰতৰ সাংবিধানিক ইতিহাসত এটি গুৰুত্বপূৰ্ণ দলিল।
দেশে স্বাধীনতা লাভৰ প্ৰাকমুহূৰ্তত ১৯৪৬ চনৰ ৯ ডিচেম্বৰত কেবিনেট মিছনৰ পৰিকল্পনা অনুসৰি ভাৰতীয় সংবিধান ৰচনা কৰা নিকায়ৰ প্রথমখন বৈঠক অনুষ্ঠিত হয়। স্বাধীনতা লাভৰ পাছত এই নিকায় গণ পৰিষদ ৰূপে স্বীকৃতি লাভ কৰে। সেই একে বছৰৰ ২৯ আগষ্টত ড॰ বি, আৰ, অম্বেদকাৰক সভাপতি হিচাপে লৈ এখন সাতজনীয়া সংবিধান খচৰা প্ৰস্তুতকাৰী সমিতি গঠন কৰা হয়। খচৰা সমিতিয়ে ১৯৪৮ চনৰ জানুৱাৰী মাহত সংবিধানৰ খচৰা প্ৰকাশ কৰে। খচৰা সংবিধানখনৰ ওপৰত তিনিলানি আলোচনাৰ পাছত ১৯৪৯ চনৰ ২৬ নৱেম্বৰত গণ পৰিষদৰ সভাপতি ড০ ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদে স্বাক্ষৰ কৰে। সংবিধান ৰচনা কৰিবলৈ মুঠ দুই বছৰ ওঠৰ দিন সময় লাগিছিল । আমাৰ সংবিধানখন ১৯৫০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীত কাৰ্যকৰী কৰা হয় ।
সংবিধানখন ১৯৫০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীত কাৰ্যকৰী কৰাৰো এক ইতিহাস আছে। ১৯২৯ চনৰ লাহোৰ অধিবেশনত জৱাহৰলাল নেহৰু ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সভাপতি নির্বাচিত হয় আৰু কংগ্ৰেছে উক্ত অধিৱেশনত ১৯৫০ চনৰ শেষৰটো দেওবাৰৰ দিনা পূর্ণ স্বাধীনতা দিৱস পালনৰ বাবে সিদ্ধান্ত লয়। সিদ্ধান্ত অনুসৰি ১৯৫০ চনৰ জানুৱাৰী মাহৰ শেষৰ দেওবাৰে লাহোৰৰ ৰাবি নদীৰ পাৰত জৱাহৰলাল নেহৰুৱে ত্ৰিৰংগা জাতীয় পতাকা উত্তোলন কৰে। ১৯৫০ চনৰ জানুৱাৰী মাহৰ শেষৰ দেওবাৰটো আছিল ২৬ জানুৱাৰী। সেয়ে স্বাধীনতা লাভৰ পাছত উক্ত দিনটোৰ সন্মানার্থে ১৯৫০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীত আমাৰ সংবিধানখন কাৰ্যকৰী কৰা হৈছে।
বৰ্তমান আমাৰ সংবিধানত ৪০৭ টা ধাৰা আৰু ১২ টা অনুসূচী আছে। সংবিধানখন কেবাবাৰো সংশোধন কৰা হৈছে। ১৯৭৬ চনৰ ৪২তম সংশোধন মর্মে সংবিধানখনত তিনিটা গুৰুত্বপূৰ্ণ শব্দ সংযোজন কৰা হৈছে। সেই শব্দ তিনিটা হ’ল- সমাজতান্ত্রিক, ধৰ্মনিৰপেক্ষ আৰু সংহতি। মূল সংবিধানত ৩৯৫ টা অনুচ্ছেদ, ২২ টা ভাগ আৰু ৯ টা অনুসূচী আছিল ৷ বহুবাৰ সংশোধনৰ পাছত অনুচ্ছেদ সংখ্যা ৪০৪ টালৈ বৃদ্ধি পোৱাৰ লগতে অনুসূচীৰ সংখ্যা ৯ টাৰপৰা ১০ টালৈ বৃদ্ধি পাইছে। আমাৰ সংবিধানৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ বৈশিষ্ট্য হ’ল যুক্তৰাষ্ট্ৰীয় শাসন ব্যৱস্থাৰ প্ৰচলন। কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্যৰ মাজত ক্ষমতাৰ বিকেন্দ্ৰীকৰণ। সংবিধানৰ চতুৰ্থ অংশত ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নিৰ্দ্দেশনা, নীতি-নিয়মসমূহ লিপিৱদ্ধ কৰা হৈছে।
লিখিত সংবিধান হিচাপে আমাৰ সংবিধানত এটা প্ৰস্তাৱনা সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছে। তাত সংবিধানৰ উদ্দেশ্য, লক্ষ্য, আদর্শ, ক্ষমতাৰ উৎস আদিৰ বিষয়ে উল্লেখ আছে। এই প্ৰস্তাৱনাই ভাৰতবৰ্ষক এখন সার্বভৌম, সমাজবাদী, ধৰ্মনিৰপেক্ষ, গণতান্ত্ৰিক ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছে। ইয়াত নাগৰিকৰ সামাজিক, অর্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক ন্যায়ৰ কথা উল্লেখ আছে। প্রতিজন নাগৰিকক মুক্তচিন্তা, অভিব্যক্তি, বিশ্বাস, ধর্মীয় স্বাধীনতাৰ স্বীকৃতি প্ৰদান কৰিছে। প্ৰতিষ্ঠা আৰু সুযোগৰ সমতা প্ৰদানৰ লগতে ব্যক্তিৰ মৰ্যদা তথা জাতীয় ঐক্য আৰু সংহতি অক্ষুণ্ণ ৰাখি ভ্ৰাতৃত্বভাব বৃদ্ধি কৰিবলৈ স্বাধীনতা প্ৰদান কৰিছে।
ভাৰতৰ সংবিধানৰ পৰিসৰ বিস্তৃত কিয়নো ইয়াত ৰাজ্যসমূহৰ কাৰ্যপ্ৰণালীৰ বিৱৰণো আছে। কিন্তু সংবিধানৰ চমু প্ৰস্তাৱনাত গণতন্ত্ৰ, ন্যায়, স্বাধীনতা, সমতা আৰু ভ্ৰাতৃত্বৰ পথপ্ৰদৰ্শক নীতিসমূহ সংক্ষিপ্তভাৱে নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে। এই আদৰ্শবোৰে এক দৃঢ় ভেটিৰ সৃষ্টি কৰিছে যাৰ ওপৰত আমাৰ মহান গণৰাজ্য দৃঢ়ভাৱে প্ৰতিষ্ঠিত হৈ আছে। এই জীৱনমূল্যবোৰে আমাৰ সামূহিক ঐতিহ্যকো প্ৰতিফলিত কৰে।
মৌলিক অধিকাৰ আৰু নাগৰিকৰ মৌলিক কৰ্তব্য হিচাপে জীৱনৰ এই মূল্যবোধবোৰক আমাৰ সংবিধানে মৌলিক গুৰুত্ব প্ৰদান কৰিছে। অধিকাৰ আৰু কৰ্তব্য একেটা মুদ্ৰাৰ দুটা পিঠি। নাগৰিকসকলে সংবিধানত উল্লেখ কৰা মৌলিক কৰ্তব্য পালনে মৌলিক অধিকাৰৰ বাবে এক উপযুক্ত পৰিৱেশৰ সৃষ্টি কৰে।
১৯৪৯ চনৰ ২৬ নৱেম্বৰত সংবিধান সভাই ভাৰতৰ সংবিধান অংগীকৃত, প্ৰণয়ন আৰু গৃহীত কৰে। আমি সেই দিনটো সংবিধান দিৱস হিচাপে উদযাপন কৰো। দুমাহৰ পিছত অৰ্থাৎ ১৯৫০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীত আমাৰ সংবিধান সম্পূৰ্ণৰূপে কাৰ্যকৰী হয়। এইটো ১৯৩০ চনৰ সেই দিনটোক স্মৰণ কৰিবলৈ কৰা হৈছিল যি দিনা ভাৰতৰ জনসাধাৰণে সম্পূৰ্ণ স্বাধীনতা অৰ্জনৰ সংকল্প গ্ৰহণ কৰিছিল। ১৯৩০ চনৰ পৰা ১৯৪৭ চনলৈ, প্ৰতি বছৰে ২৬ জানুৱাৰীক ‘পূৰ্ণ স্বৰাজ দিৱস’ হিচাপে পালন কৰা হৈছিল, সেয়েহে সেই দিনটোৰ পৰাই সংবিধান সম্পূৰ্ণৰূপে কাৰ্যকৰী কৰাৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।
ভাৰতৰ প্ৰথম গণতন্ত্ৰ দিৱস ১৯৫০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীত দিল্লীত উদযাপন কৰা হৈছিল। লগতে সেই সময়ৰ পুৰণি কিলাৰ ওচৰত থকা এখন ব্ৰিটিছ ষ্টেডিয়ামত গণতন্ত্ৰ দিৱসৰ প্ৰথম কুচকাৱাজও অনুষ্ঠিত হৈছিল। দেশৰ প্ৰথম ৰাষ্ট্ৰপতি ড॰ ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদে দিল্লীৰ পুৰণি কিলাত পতাকা উত্তোলন কৰিছিল। সেই অনুষ্ঠানত তেতিয়াৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী জৱাহৰলাল নেহৰুও উপস্থিত আছিল।
ভাৰতীয়সকলে সমগ্ৰ দেশতে মহা আনন্দ আৰু আনন্দেৰে গণৰাজ্য দিৱস উদযাপন কৰে। স্বাধীনতাৰ বাবে ভাৰতৰ সংগ্ৰাম স্মৰণ তথা বিশেষ দিনটো উদযাপন কৰাৰ অৰ্থে সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠানসমূহ সমগ্ৰ দেশতে আয়োজিত কৰা হয়। ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে নতুন দিল্লীৰ ইণ্ডিয়া গেটত ৰাষ্ট্ৰীয় পতাকা উত্তোলন কৰে। নতুন দিল্লীত, আটাইতকৈ সন্মানীয় পেৰেড ৰাজপথত অনুষ্ঠিত হয়। অনুষ্ঠানটোৱে কেৱল ভাৰতৰ সামৰিক দক্ষতাপ্ৰদৰ্শন কৰাই নহয়, ইয়াৰ বিবিধ সংস্কৃতিকো প্ৰচাৰ কৰে।
তাৰোপৰি, এই অনুষ্ঠানত দেশৰ বাবে প্ৰাণ ত্যাগ কৰা সকলক শ্ৰদ্ধাঞ্জলি জ্ঞাপন কৰা হয়। ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে ইণ্ডিয়া গেটৰ অমৰ জোৱান জ্যোতিত ৰিংলেট ৰাখি শ্বহীদসকলক সন্মান প্ৰদৰ্শন কৰে। অনুষ্ঠানটো ২১ টা বন্দুকৰ অভিবাদন, ৰাষ্ট্ৰীয় সংগীত আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় পতাকা উত্তোলনৰ সৈতে অব্যাহত আছে। ফলস্বৰূপে, বীৰ সৈনিকসকলক পৰমবীৰ চক্ৰ, অশোক চক্ৰ আৰু বীৰ চক্ৰ প্ৰদান কৰা হয়। কঠিন পৰিস্থিতিত সাহস দেখুওৱা শিশু আৰু সাধাৰণ নাগৰিকসকলকো পুৰস্কাৰেৰে স্বীকৃতি দিয়া হয়। ৰাজ্যৰ ৰাজধানীসমূহতো পতাকা খন উৰুৱাই দিয়া হয়, যদিও সৰু পৰিমাণত, য’ত ৰাজ্যপালে পতাকা উত্তোলন কৰে। জিলা সদৰ, মহকুমা, তালুক আৰু পঞ্চায়তত, উদযাপনবোৰ একে ধৰণে অনুষ্ঠিত হয়। একেদৰে, বিদ্যালয় আৰু মহাবিদ্যালয়সমূহে ৰাষ্ট্ৰীয় পতাকা উত্তোলন কৰে।
প্ৰকৃততে, গণতন্ত্ৰ বা গণৰাজ্য দিৱস উদযাপন কেৱল স্বাধীনতা আন্দোলনৰ ইতিহাস আৰু ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰ প্ৰতিষ্ঠাৰ স্মৃতি নহয় বৰঞ্চ সংবিধানত সন্নিৱিষ্ট মূল্যবোধৰ পুনৰ দৃঢ়তা প্ৰকাশৰ সংকল্প লোৱাৰ দিন । ই আত্মনিৰীক্ষণৰ সময়, য’ত নাগৰিকে গণতান্ত্ৰিক নীতি ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত হোৱা অগ্ৰগতিৰ মূল্যায়ন কৰে আৰু ইয়াৰ প্ৰকৃত সত্তা উপলব্ধি কৰাত বাধাৰ সৃষ্টি কৰা প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ সৈতে মোকাবিলা কৰা ৷
গণতন্ত্ৰৰ সাৰমৰ্ম নিহিত হৈ আছে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ প্ৰক্ৰিয়াত জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়াত। ইয়াত ‘জনসাধাৰণৰ, জনসাধাৰণৰ দ্বাৰা, জনসাধাৰণৰ বাবে’ নীতি ৰক্ষা কৰা হয়, যাতে জনসাধাৰণৰ প্ৰত্যেকৰে প্ৰতিটো মাত শুনা যায় আৰু দেশৰ ভাগ্য গঢ় দিয়াত প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ অংশীদাৰিত্ব থাকে। ভাৰতৰ গণতন্ত্ৰৰ বৈশিষ্ট্য হৈছে ইয়াৰ বৈচিত্ৰময় সাংস্কৃতিক বস্ত্ৰ, বহুমুখী সমাজ, আৰু ইয়াৰ গণতান্ত্ৰিক প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ স্থিতিস্থাপকতা। আকৌ, গণতন্ত্ৰৰ অন্যতম মূল স্তম্ভ হ’ল নিৰ্বাচনী প্ৰক্ৰিয়া, য’ত নাগৰিকে নিজৰ ভোটাধিকাৰ ব্যৱহাৰ কৰে আৰু নিজৰ প্ৰতিনিধি নিৰ্বাচন কৰে। গণতান্ত্ৰিক প্ৰক্ৰিয়াত দায়িত্বশীল নাগৰিকত্ব আৰু সক্ৰিয় অংশগ্ৰহণৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত আলোকপাত কৰি জনসাধাৰণৰ হাতত নিহিত ক্ষমতাৰ প্ৰমাণ হিচাপে এই দিনটো থিয় দিছে। দেশে গণতন্ত্ৰ দিৱস উদযাপনৰ সময়ত ইয়াৰ প্ৰতিষ্ঠাপক পিতৃপুৰুষসকলৰ আকাংক্ষাক প্ৰতিধ্বনিত কৰে আৰু দেশ তথা জাতিৰ শিলাস্তৰ গঠন কৰা গণতান্ত্ৰিক আদৰ্শক ৰক্ষা কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি পুনৰ দৃঢ় কৰে।
অৱশ্যে আমাৰ গণতন্ত্ৰৰ যাত্ৰা বাধাহীন নহয়। সামাজিক বৈষম্য, ৰাজনৈতিক মেৰুকৰণ, অৰ্থনৈতিক বৈষম্য, আৰু সৰ্বাংগীন বৃদ্ধিৰ প্ৰয়োজনীয়তা আদি প্ৰত্যাহ্বানসমূহ অটুট আছে। গণতন্ত্ৰ দিৱসে এই বিষয়সমূহৰ সমাধানৰ বাবে এক মঞ্চ হিচাপে কাম কৰে, অধিক ন্যায়সংগত, সমতাপূৰ্ণ আৰু সৰ্বাংগীন সমাজৰ দিশত আলোচনা আৰু সামূহিক প্ৰচেষ্টাক লাভান্বিত কৰে।
গণতন্ত্ৰ দিৱস উদযাপন কেৱল অনুষ্ঠান আৰু পেৰেডত সীমাবদ্ধ হ’লে নহ’ব; আচলতে এই দিৱস পালনৰ দ্বাৰা প্ৰতিজন নাগৰিকক সহনশীলতা, সন্মান, আৰু বৈচিত্ৰ্যত ঐক্যৰ গণতান্ত্ৰিক মূল্যবোধক বজাই ৰাখিবলৈ আহ্বান জনোৱা হৈছে। ই নাগৰিকক কৰ্তব্যত নিয়োজিত হোৱাক উৎসাহিত কৰে, সামাজিক সম্প্ৰীতি বৃদ্ধি কৰে আৰু সকলো সম্প্ৰদায়ৰ মাজত নিজৰ বুলি ভবাৰ ভাৱনা গঢ়ি তোলে। ১৯৩০ চনত মহাত্মা গান্ধীয়ে দেশবাসীক ‘পূৰ্ণ স্বৰাজ দিৱস’ কেনেদৰে উদযাপন কৰিব লাগে বুজাই দিছিল। তেওঁ কৈছিল: “… যিহেতু আমি কেৱল অহিংস আৰু প্ৰকৃত পদক্ষেপৰ জৰিয়তে আমাৰ লক্ষ্য প্ৰাপ্ত কৰিব বিচাৰো, আৰু আমি কেৱল আত্ম-শুদ্ধিৰ জৰিয়তেহে এই কাম কৰিব পাৰো, আমি সেই দিনটোত যিমান পাৰি কিছু সৃষ্টিশীল কাম কৰাত আমাৰ সকলো সময় অতিবাহিত কৰিব লাগে। “
প্ৰকৃততে মহামানৱ গান্ধীজীৰ শিক্ষা সদায়েই প্ৰাসংগিক হৈ থাকিব। তেওঁৰ ইচ্ছা অনুসৰি গণৰাজ্য দিৱস উদযাপনৰ দিনা আৰু তাৰ পাছতো আমাৰ সকলোৰে চিন্তা আৰু কাৰ্যকলাপত সৃষ্টিশীলতা থাকিব লাগে। গান্ধীজীয়ে বিচাৰিছিল যে আমি অন্তৰ্দৃষ্টি নিক্ষেপ কৰিব লাগে, আত্মনিৰীক্ষণ কৰিব লাগে আৰু উন্নত মানৱ হ’বলৈ চেষ্টা কৰিব লাগে, আৰু ইয়াৰ পিছত বাহিৰলৈ প্ৰত্যক্ষ কৰি, জনসাধাৰণৰ সৈতে সহযোগিতা প্ৰদান কৰিব লাগে তথা আমাৰ দেশখনক এখন উন্নত দেশ হিচাপে গঢ়ি তোলাত অৰিহণা যোগাব লাগে।
( লিখক শিক্ষাবিভাগৰ বিশ্বনাথ জিলাৰ নলবাৰী মণ্ডলৰ মণ্ডল সমল কেন্দ্র সমন্বয়ক )